Ιστορία του Πωγωνίου
Η ονομασία «Πωγώνι» αποδίδεται στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο τον Δ΄ τον Πωγωνάτο, ο οποίος το 671 μ.Χ., επιστρέφοντας από την εκστρατεία του στην Ιταλία, στρατοπέδευσε εδώ για να ξεκουράσει τον στρατό του. Σύμφωνα με την παράδοση Άγγελος Κυρίου τον «διέταξε» να κτίσει εδώ μοναστήρι. Πράγματι έτσι και έγινε. Αφιερώθηκε στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά ο κόσμος το έλεγε όπως και σήμερα, Μολυβδοσκέπαστη, από τις βαριές πλάκες μολυβιού που σκέπαζαν τη στέγη του. Όρισε τότε ο Πωγωνάτος ως εκκλησιαστική δικαιοδοσία της μονής, όλη την περιοχή που σήμερα ονομάζουμε Πωγώνι.
(Χρυσό νόμισμα που εικονίζει τον Κωνσταντίνο (στη μία όψη)
και τους δύο αδελφούς του, τον Ηράκλειο και τον Τιβέριο στη άλλη όψη)
Στους ιστορικούς χρόνους και μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η ιστορία του Πωγωνίου είναι η ίδια με την ιστορία της υπόλοιπης Ηπείρου. Όπως και η Βόρεια Ήπειρος, το Πωγώνι υποδουλώθηκε στους Τούρκους το 1449, 18 χρόνια μετά την υποδούλωση των Ιωαννίνων (1431). Η αντίσταση στα μέρη εκείνα συνεχίζονταν υπό την ηγεσία του Γεωργίου Καστριώτη από το Αργυρόκαστρο, τον επονομαζόμενο από τους Αλβανούς και Σκεντέρμπεη τον οποίο θεωρούν και εθνικό τους ήρωα.
Από το 1449 αρχίζει η σκληρότερη σκλαβιά στα μέρη εκείνα. Γιατί αν στην υπόλοιπη Ελλάδα κυρίαρχοι είναι μόνο οι Τούρκοι , στο Πωγώνι και τη Βόρεια Ήπειρο είχαν και τους Αλβανούς. Η καθημερινή ζωή έχει γίνει εφιαλτική. Επιδρομές, φόνοι, σφαγές, ατιμώσεις, έχουν μετατρέψει σε κόλαση τη ζωή των Πωγωνησίων.
Αυτός είναι και ο λόγος που έχουμε το μοναδικό φαινόμενο, ώστε και στην πιο χαρούμενη εκδήλωση, το γλέντι αρχίζει πάντα με μοιρολόι. Ακόμη και στο γάμο, ο πρώτος σκοπός που θα παίξουν οι οργανοπαίκτες θα είναι μοιρολόι. Μοιρολόγια γεμάτα πάθος, δημιουργίες ανθρώπων βασανισμένων, τα οποία απεικονίζουν την ψυχοσύνθεση που δημιούργησαν τα βάσανα.